Nếu chẳng may ngoại tà xâm nhập thường xảy ra “chiến sự vùng hầu họng”, làm vùng yết hầu bị mắc sốt, sưng, đau, nhất là một vài hôm trời lạnh. Theo BS Duy Anh (Phòng khám BV E, Hà Nội), yết hầu là cửa ngõ của phế, vị – là nơi có rất nhiều đường kinh mạch đi nuôi dưỡng cơ thể, cũng là vị trí quan trọng ngăn ko cho tà khí tấn công cơ thể. Nếu chẳng may ngoại tà tấn công dễ xảy ra “chiến sự vùng hầu họng”, khiến cho vùng yết hầu bị mắc sốt, sưng, đau, đặc biệt những hôm trời lạnh. Một số thể chứng bệnh của yết hầu BS Duy Anh cho biết, nóng yết hầu gây ốm khi trời trở lạnh thì Tây y gọi là bị mắc viêm nhiễm vùng ngã ba hầu họng, cũng là chứng bệnh thông dễ, dễ mắc quanh năm. Nhẹ thì làm đau họng, viêm họng cấp. Nặng thì viêm nhiễm, có mủ… Khi mới bị mắc chỉ bị ngứa họng, hay khạc nhổ, có kèm sốt và tiết nhiều đờm dãi. Trường hợp ko được chữa trị dễ tăng nặng khiến vùng hầu họng đau nghẹn, họng sưng đỏ, lưỡi gà đỏ, lưỡi đỏ hoặc hồng nhợt, nuốt nước bọt cũng nhức, ăn uống khó khăn. Người hút thuốc lá mùa đông cực kỳ hay mắc do sẽ mẫn cảm và hay bị mắc kích thích sinh căn bệnh. Với dân gian, Thầy thuốc ưu tú, BS Ðông y Trần Văn Bản (Chủ tịch Trung ương Hội dân gian Việt Nam) cho rằng khi vùng yết hầu xuất hiện “chiến sự”, nếu chính khí khỏe thì tà khí lui, bệnh đỡ dần và khỏi. Nhưng nếu chính khí giảm, hoặc không được trị liệu kịp thời thì vùng hầu – họng dễ bị mắc tăng sưng nóng, đỏ, loét… và gọi chung là mắc ốm. Yết hầu sưng đau dân gian chia nhiều thể ví dụ như ngoại cảm phong hàn, đàm hỏa, tỳ hư can uất… (yết hầu thũng thống). y học cổ truyền chia đau yết hầu ra nhiều thể, một vài thể vì lạnh ví dụ như sau: Ở thể cảm nhiễm ngoại tà: vì phong hàn, hàn tà hoặc dịch độc thời khí; hoặc âm hư, hoả vượng kéo dài và đề cập quá nhiều; hoặc vì ăn quá cay nhức, hoặc ăn đau lạnh đột ngột, uống nhiều rượu cao độ… làm tác động đến yết hầu. Ở thể ngoại cảm phong hàn: người bệnh thường bị ngạt mũi, kể nặng tiếng, ko ra mồ hôi nhưng cơ thể hay ớn lạnh, sợ gió,cổ họng sưng, nuốt nhức vướng, sốt – nóng đầu, sốt, nóng mỏi cơ thể, chán ăn; mạch phù hoãn. Thể ngoại cảm nên dịch độc thời khí: Chứng nhức yết hầu do dịch độc thời khí dễ khiến nhiều người cùng nơi, cùng chỗ lây lan lẫn nhau. bệnh nhân ngứa họng, nóng, khô rát, sưng đỏ, nuốt khó ăn hay nghẹn, thích uống nước lạnh, sốt cao, khát nước, mạch sác. Ở thể đàm hỏa, người mắc bệnh thường thấy yết hầu sưng, đau, nuốt nước bọt nhức, người ậm ạch khó chịu, lợm giọng buồn nôn, ăn uống nóng nghẹn khó nuốt, ngại nhắc, nặng thì khò khè, nghẹt mũi, tâm phiền, mạch máu hoạt sác. Ở thể Kinh dương minh tích nhiệt khiến người bị bệnh sốt nhưng đặc trưng là ko sợ lạnh mà lại sợ nóng. Vùng hầu họng sưng đỏ, đau, đau ví dụ mắc đốt. Khắp người mệt mỏi, háo khát, tiểu tiện vàng, đại tiện táo, mạch hồng đại… Thận âm hư cảm nhiễm ngoại tà: Cổ họng khô, sưng nóng, rất hay cảm giác đau rát ở yết hầu, nuốt nước bọt khó khăn, đau, người phiền muộn, háo khát, ăn uống nghẹn khó nuốt, lưng nóng, ù tai, đại tiện táo, tiểu tiện vàng sẻn. Rêu lưỡi vàng; chất lưỡi đỏ, mạch tế sác. Phòng và chữa yết hầu “ốm” Theo ông Trần Văn Bản, y học cổ truyền đã có nhiều phương thuốc, tùy thể mà dùng nhưng tất cả đều buộc phải trực tiếp để kê đơn, bốc thuốc. Nhưng có vài thuốc nhai ngậm có thể dùng ví dụ sau: Với ngoại cảm phong hàn: sử dụng xạ can lá hoặc củ tươi vừa 1 miếng + sinh khương 1 miếng, nhai nuốt nước bỏ bã, ngày 4- 5 lần. Ngoại cảm bắt buộc dịch độc thời khí: dùng xạ can 3 miếng, hoắc hương 3 lá, sinh khương 1 miếng, nhai nuốt nước bỏ bã, ngày 4 – 5 lần. Kinh dương minh tích nhiệt: dùng lá húng chanh 3 lá, sơn đậu căn 3 miếng, nhai nuốt nước bỏ bã, ngày 5 – 6 lần. Đàm hoả: Ô mai nhục, cam thảo vừa 1 miếng nhai nuốt nước bỏ bã, ngày 5-6 đợt. BS Duy Anh cho rằng, một số chứng viêm nhiễm hầu họng ở mức độ nhẹ có thể sử dụng những loại nước súc miệng bán trong một vài nhà thuốc, hoặc thuốc ngậm ví dụ như Mekotricin, bổ phế… (có chất sát khuẩn). Nhưng những khi đã viêm sưng, tấy đỏ, có mủ thì buộc phải đi khám chuyên gia để được chữa trị bằng đề kháng, giảm thiểu biến chứng nặng. Để ngăn ngừa ngừa, dễ làm nhất là hàng ngày sử dụng nước muối ấm súc miệng, hoặc một vài loại nước sát khuẩn súc họng ví dụ T & B, Listerrin… Sáng sớm và những ngày trời lạnh ra đường phải quấn khăn, đeo khẩu trang… bảo vệ vùng cổ và yết hầu để ko bị ốm.
